PROBLEM SOLVING - NHỮNG LỖI SAI PHỔ BIẾN
Problem Solving là chủ đề mình muốn chia sẻ nhất mỗi khi được mời làm speaker ở sự kiện nào đó có liên quan đến Product Management hoặc Entrepreneurship. Bởi vì:
Thứ nhất, đây là kỹ năng được áp dụng được với hầu hết mọi công việc và cả trong cuộc sống. Khi làm Product Management hay Entrepreneurship, đây là kỹ năng bạn phải sử dụng hàng ngày, đến mức nó thành thói quen, thành bệnh nghề nghiệp.
Thứ hai, đây là kỹ năng cực kỳ quan trọng ảnh hưởng đến thành công hay thất bại của một Product Manager hay Entrepreneur. Mình thường nói là: “Một người “biết làm product" là một người phải có kỹ năng problem solving tốt.”, và không dễ tí nào để có được kỹ năng này, thuần thục nó, không dễ tí nào để “biết làm product”.
Thứ ba, mỗi ngày, mình gặp rất nhiều những lầm tưởng, những lỗi sai cơ bản với kỹ năng này. Và chính bản thân mình, khi còn là sinh viên, đi thi Khởi nghiệp thì cũng gặp lỗi sai này và cố chấp với nó.
Do đó, mình tin rằng, chỉ cần xây dựng problem solving mindset tốt, công việc của bạn sẽ tốt hơn nhiều lần.
Với chủ đề này, bài đầu tiên mình muốn chia sẻ đó là Những sai lầm phổ biến liên quan đến Problem Solving.
Nghĩ rằng “có nhiều ý tưởng” là “problem solving” tốt
Mình đã từng phỏng vấn nhiều bạn nghĩ rằng bản thân là một good problem solver vì thường xuyên có nhiều ý tưởng, có nhiều giải pháp cho sản phẩm, cho team. Trong quá trình làm việc, mình cũng gặp nhiều bạn người thường xuyên ném ra rất nhiều ý tưởng về việc làm các tính năng mới cho sản phẩm và nghĩ rằng “công việc của Product Manager là suy nghĩ ra các ý tưởng, tính năng mới”. Và phổ biến hơn nữa là rất nhiều những dự án khởi nghiệp “bắt đầu từ ý tưởng” thay vì “bắt đầu từ vấn đề”. Điều này không sai, biết đâu, trong những ý tưởng đó có một ý tưởng gì đó thật đột phá, sáng tạo thì sao. Tuy nhiên, khi được hỏi chi tiết hơn về việc ý tưởng đó dùng để làm gì, giải quyết vấn đề gì, cho ai, không có ý tưởng đó thì họ bị gì, đã có ai cung cấp giải pháp cho vấn đề đó hay chưa và giải pháp đó còn tồn tại vấn đề gì … thì bí.
Cũng dễ hiểu vì những câu hỏi này rất khó và mất nhiều thời gian để trả lời được.
Albert Einstein có nói: “Nếu tôi có 1 giờ để giải quyết 1 vấn đề, tôi sẽ bỏ ra 55 phút để nghĩ về vấn đề, và 5 phút nghĩ về giải pháp.”
Bốc tách vấn đề, hiểu rõ về vấn đề và nguyên nhân cốt lõi, mới là điều cần làm để giải quyết vấn đề, chứ không phải là đưa ra giải pháp từ những thứ mình chỉ mới quan sát được.
Việc “bắt đầu từ giải pháp, ý tưởng” cũng là nguyên nhân dẫn đến các sai lầm phổ biến được kể ra tiếp theo đây.
“Em có một ý tưởng …”, “Em làm một cái sàn TMĐT …”, “Bên anh đang làm một cái app …”, “Anh cần một trang như facebook …”
Đâu đó, bạn có thể đã nghe những câu tương tự như thế này, và thường trong dấu 3 chấm đó là rất nhiều những giải pháp, những tính năng diệu kỳ nào đó. Nó có thể đến từ khách hàng, có thể đến từ một đội thi ở một cuộc thi khởi nghiệp nào đó, có thể đến từ các mentee, có thể đến từ đối tác, bạn bè, …
Mình vừa phỏng vấn một bạn sinh viên, bạn này đạt giải ở hai cuộc thi khởi nghiệp (dừng ở Top 5 một cuộc thi cấp trường và top 30 ở một cuộc thi toàn quốc). Khi mình hỏi bạn làm gì thì bạn nói rằng “Em làm một sàn giao dịch B2B để kết nối các doanh nghiệp với nhau.” Khi được hỏi thêm rằng tại sao bạn làm dự án này, thì bạn chia sẻ rằng “Em thấy rằng các quán cafe họ dùng ống hút nhựa, không sử dụng các ống hút eco friendly, nên sàn B2B của em sẽ kết nối người bán là các đơn vị làm ống hút eco friendly với các doanh nghiệp F&B để các doanh nghiệp F&B sử dụng ống hút eco friendly trong quá trình kinh doanh”. Các doanh nghiệp F&B họ có thể đã biết đến ống hút thân thiện với môi trường rồi, và các đơn vị cung cấp ông hút cũng rất tích cực trong việc chào bán đến khách hàng của họ. Và nếu họ có quyết định mua, thì họ cũng rất dễ dàng để tìm kiếm nhà cung cấp, làm thủ tục và mua hàng. Vậy, các doanh nghiệp F&B có thực sự cần một sàn B2B e-commerce để biết đến, để mua các ống hút thân thiện với môi trường cho họ hay không? Có thể, các doanh nghiệp F&B không sử dụng ống hút này vì giá cả, vì nó mềm nhanh trong nước, … Như vậy, bạn vừa đưa ra một giải pháp không đạt problem-solution fit.
Ngáo thuật ngữ, dùng dao mổ trâu để giết chim
Trong thời đại mà công nghệ phát triển, đi đâu cũng nghe “4.0” “chuyển đổi số" “trí tuệ nhân tạo" thì việc “làm một cái app", “làm một con AI", “tụi em làm blockchain”, “sử dụng AI, machine learning để …”, càng phổ biến. Bạn sẽ rất dễ để bắt gặp những cụm từ này trong các cuộc thi Khởi nghiệp (ở nhiều quy mô khác nhau), hay thậm chí ở chương trình Shark Tank.
Nếu các bạn có theo dõi Shark Tank, chắc bạn đã từng nghe đến cụm từ “ngáo thuật ngữ” từ Shark Bình. Trong tập có dự án “Bất động sản sạch”, Founder của dự án đã trình bày rằng công ty thể scale up rất tốt dựa trên “nền tảng công nghệ Big Data, Luật sư AI và Smart Contract” và đã phát triển sản phẩm dựa vào “hàng triệu thuật toán”. Theo như trải nghiệm và chia sẻ của Shark Bình ở trên sóng truyền hình, thì công nghệ của công ty này đơn giản là truy vấn các thông tin từ data sẵn có về quy hoạch và luật, không đến mức đao to búa lớn như các thuật ngữ mà các bạn sử dụng. Việc lạm dụng các thuật ngữ này không những không có hiệu quả mà còn phản tác dụng, cho thấy hiểu biết chưa đủ sâu về vấn đề. Ngoài ra, ở đây, công ty đang muốn giải quyết bài toán làm sao để định danh, truy vấn thông tin về một sản phẩm bất động sản, bài toán này cần nhất là dữ liệu quy hoạch chứ không phức tạp đến mức cần sử dụng các công nghệ bên trên.
(Không tìm được hình của Bất động sản sạch nên mình lấy hình của Dr.Expedia, điều này càng cho thấy hiện tượng này phổ biến)
“Vấn đề là đang thiếu …”
Đây là “problem statement" mà mình thường nghe trong quá trình đi làm từ team business, từ team marketing, từ team operation và cả từ các bạn Product Manager có nhiều năm kinh nghiệm. Trong dấu 3 chấm đó, sẽ là một solution, một giải pháp, “Vấn đề là đang thiếu solution này". Tức là, bằng một cách nào đó, bạn đó muốn có solution, và bạn nói rằng vấn đề là thiếu solution của bạn. Vậy câu hỏi đặt ngược lại là “solution A đó giải quyết vấn đề gì? cho ai? vấn đề đó tác động đến họ như thế nào?” hoặc nếu khó trả lời quá thì có câu hỏi dễ hơn “solution đó mang lại giá trị gì? cho ai? họ sẽ sử dụng, họ sẽ trả tiền cho nó chứ?”
“Trên thị trường chưa có ai làm như em cả, sản phẩm của tụi em là đầu tiên"
Đây là câu trả lời phổ biến khi các startup được hỏi về cạnh tranh kiểu: “Các bạn có gì khác biệt so với các đối thủ trên thị trường?”. Có nhiều startup thực sự sáng tạo thì đúng là như vậy, nhưng phần đông thì ngược lại, câu trả lời này đặt ra cho người nghe nhiều nghi vấn: “Tại sao chưa có ai làm?” “Vì sẽ không có ai dùng (không có giá trị)?” “Vì thị trường quá nhỏ?”, “Các bạn đã tìm hiểu kỹ chưa?”, … Tuy nhiên, một lỗi cơ bản ở đây là các bạn xác định không đúng đối thủ cạnh tranh, đối thủ cạnh tranh là các sản phẩm/dịch vụ giải quyết chung vấn đề mà bạn đang giải quyết, chứ không phải một sản phẩm/dịch vụ nào đó tương tự.
Chạy theo khách hàng: “Bên em có làm được … không?”. Phân biệt want và need
Nếu bạn nào từng tiếp xúc với khách hàng, có thể là cá nhân, có thể là doanh nghiệp, đặc biệt là những khách hàng có trả tiền, các bạn sẽ không lạ với câu nói này. Trong dấu 3 chấm đó vẫn là một solution nào đó, mà chính khách hàng nghĩ ra. Mình không chê trách gì khách hàng ở đây được, đó là lý do tại sao cần có Business Analyst, Product Manager, Product Analyst, … hoặc những công việc tương tự để tìm hiểu vấn đề, nhu cầu của khách hàng đằng sau câu nói đó.
Ở công việc đầu tiên của mình sau khi mới tốt nghiệp Đại học, với một sản phẩm có sử dụng AI, computer vision, tuy có problem-solving mindset, nhưng lại háo thắng và thiếu sự khôn khéo, mình thường trả lời là “Được. Nhưng mà anh/chị cần cái đó để làm gì? Nếu anh chị cần giải quyết vấn đề A, thì em nghĩ là có giải pháp này …, còn nếu anh chị cần để giải quyết vấn đề B, thì em nghĩ là có giải pháp kia …”. Thay vì hỏi/quan sát cặn kẽ vấn để mà khách hàng đối mặt, thì mình phạm 2 lỗi ở đây:
Thứ nhất là khẳng định làm được để thể hiện cái tôi mặc dù không tin rằng solution đó giải quyết một nhu cầu nào đó của người dùng, và cũng chưa hiểu họ cần gì.
Thứ hai là assume rằng khách hàng đang gặp vấn đề A hoặc B từ phán đoán của cá nhân, khiến mình bị bias sau đó.
Ngoài ra, mình còn quan sát được hai sai lầm khác trong trường hợp này nữa.
Mình từng thấy nhiều người chạy theo “want" và “solution" của khách hàng luôn, muốn gì làm đó, cho đến khi ra sản phẩm thì khách hàng không dùng vì không giải quyết được vấn đề gì của họ cả, rồi sinh ra bực tức là sao trước đó khách nói vậy mà giờ không phải vậy.
Trường hợp thứ hai là tự suy luận rằng khách hàng bị một vấn đề gì đó và đưa cho họ một giải pháp khác, hoặc thậm chí là một tính năng có sẵn, thuyết phục họ sử dụng, dẫn đến việc khách hàng không hài lòng và mình cũng chẳng biết vì sao.
Là một Product Manager, một Entrepreneur, khi gặp câu hỏi này, mình cần tỉnh táo để tìm hiểu “Quá trình sử dụng/làm việc, anh chị gặp vấn đề gì? Anh chị hay ai trong doanh nghiệp của anh chị gặp vấn đề đó? Demo cho xem được không?”
Cũng với ngữ cảnh này, Henry Ford có một câu nói là:
“Khi tôi hỏi mọi người rằng họ muốn phương tiện đi lại của mình như thế nào? Họ nói với tôi rằng họ muốn một con ngựa chạy nhanh hơn.”
Nếu không nhìn vào need (di chuyển nhanh hơn) thay vì want (con ngựa chạy nhanh hơn), có thể đã không có Henry Ford là cha đẻ của ngành công nghiệp oto rồi.
Tổng kết
Good problem solver sẽ tập trung vào vấn đề, tìm kiếm và phân tích rõ các khía cạnh, nguyên nhân gốc rễ của vấn đề đó để đưa ra một giải pháp đơn giản và hiệu quả nhất thay vì “bắt đầu từ solution”.
Hãy để lại bình luận nếu bạn có câu hỏi, feedback hoặc một câu chuyện nào muốn chia sẻ nhé!